وقتی شخصی فوت میکند، داراییها و اموال او به طور قانونی به وراث منتقل میشود. اما برای آنکه هر یک از ورثه بتوانند سهمالارث خود را مطالبه و دریافت کنند، وجود گواهی انحصار وراثت الزامی است. این گواهی توسط دادگاه صالح صادر شده و در آن تعداد ورثه، نسبت آنها با متوفی و میزان سهمالارث هر فرد بهطور دقیق مشخص میشود. بدون داشتن این گواهی، وراث و ذینفعان نمیتوانند برای تقسیم ترکه اقدام کنند یا به بانکها، ادارات دولتی، دفاتر اسناد رسمی و حتی مراجع قضایی مراجعه نمایند.
انحصار وراثت چیست؟
انحصار وراثت به معنای شناسایی و تأیید ورثه یک فرد متوفی و تعیین سهمالارث قانونی هر یک از آنهاست. در گواهی انحصار وراثت، نام تمام ورثه، نسبت آنها با متوفی و میزان سهم هر کدام بهطور دقیق درج میشود. این گواهی در واقع اولین و ضروریترین گام برای انجام امور قانونی و تقسیم اموال متوفی محسوب میشود.
چرا باید گواهی انحصار وراثت بگیریم؟
بدون داشتن این گواهی، وراث و ذینفعان نمیتوانند:
- سهم خود را از ترکه دریافت کنند.
- برای تقسیم اموال متوفی در دادگاه طرح دعوا کنند.
- از طریق بانکها یا دفاتر اسناد رسمی به داراییهای متوفی دسترسی داشته باشند.
به همین دلیل، اخذ گواهی انحصار وراثت اولین و مهمترین مرحله در فرآیند تقسیم ارث است.
مراحل گرفتن گواهی انحصار وراثت
برای دریافت گواهی انحصار وراثت باید چند مرحله قانونی و اداری طی شود:
- دریافت گواهی فوت از اداره ثبت احوال: اولین قدم، گرفتن گواهی فوت متوفی از ثبت احوال است. برای این کار باید کد ملی، تاریخ فوت و مدارک هویتی خود یا سایر ورثه را همراه داشته باشید.
- تنظیم استشهادیه انحصار وراثت در دفتر اسناد رسمی: فرم استشهادیه را تهیه کرده و آن را با حضور سه شاهد (زن یا مرد) در دفترخانه رسمی تکمیل میکنید. در این مرحله، تعداد ورثه و نسبت آنها با متوفی به صورت رسمی تأیید میشود.
- ثبت دادخواست در دفتر خدمات الکترونیک قضایی: پس از تکمیل استشهادیه، باید دادخواست صدور گواهی انحصار وراثت را در دفتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت کنید. مدارکی مانند شناسنامه و کارت ملی ورثه، سند ازدواج یا وکالتنامه و سایر مستندات نیز باید ضمیمه دادخواست شوند.
- بررسی و صدور گواهی توسط دادگاه صالح (دادگاه شورای حل اختلاف): در نهایت، پرونده به دادگاه محل آخرین اقامتگاه متوفی ارسال میشود. دادگاه پس از بررسی مدارک و در صورت نیاز، استعلام از ثبت احوال، حکم صادر کرده و گواهی انحصار وراثت به وراث یا ذینفعان ابلاغ میگردد.
چه کسانی میتوانند درخواست گواهی بدهند؟
درخواست صدور گواهی انحصار وراثت تنها توسط اشخاصی امکانپذیر است که بهطور مستقیم یا غیرمستقیم در ترکه متوفی ذینفع باشند. طبق قانون، این افراد شامل موارد زیر هستند:
- وراث متوفی: اصلیترین افرادی که حق درخواست گواهی را دارند، وراث قانونی هستند؛ مانند همسر، فرزندان، پدر و مادر متوفی.
- طلبکاران متوفی: افرادی که از متوفی طلب یا حق مالی دارند نیز میتوانند با ارائه مدارک مستند (مانند قرارداد، سند یا حکم دادگاه) تقاضای صدور گواهی کنند تا بتوانند طلب خود را از اموال متوفی وصول نمایند.
- وصی (در صورت وجود وصیتنامه): اگر متوفی وصی تعیین کرده باشد، وصی میتواند برای انجام امور مربوط به اجرای وصیتنامه، درخواست گواهی انحصار وراثت دهد.
- موصیله: شخصی که متوفی به نفع او وصیت کرده (مثلاً واگذاری ملکی یا مبلغی پول)، در صورت نیاز به اجرای وصیت، مجاز به تقاضای گواهی است.
- سایر ذینفعان قانونی: هر شخص دیگری که به موجب قانون یا قرارداد، نفع مستقیمی در ترکه متوفی داشته باشد (مانند خریدار بخشی از اموال متوفی)، میتواند از دادگاه تقاضای صدور گواهی نماید.
| نقش شخص | توضیح | مدارک یا شرایط لازم |
|---|---|---|
| وراث متوفی | نزدیکترین افراد قانونی به متوفی (همسر، فرزندان، پدر و مادر) که حق ارث دارند. | شناسنامه و کارت ملی وراث، گواهی فوت متوفی |
| طلبکاران متوفی | افرادی که از متوفی طلب مالی یا حقی دارند و میخواهند برای وصول آن اقدام کنند. | مدارک اثبات طلب (سند، چک، حکم دادگاه و…) |
| وصی | شخصی که متوفی او را برای اجرای وصیتنامه تعیین کرده است. | وصیتنامه رسمی یا دستنویس معتبر و مدارک هویتی |
| موصیله | فردی که متوفی به نفع او وصیت کرده است (مثلاً واگذاری مال یا مبلغی پول). | وصیتنامه و مدارک شناسایی معتبر |
| سایر ذینفعان قانونی | اشخاصی که طبق قانون یا قرارداد از ترکه متوفی نفع مستقیم دارند (مانند خریداران یا شرکای مالی). | اسناد و مدارک اثبات نفع یا قرارداد قانونی |
مدارک لازم برای اخذ گواهی انحصار وراثت
برای صدور گواهی انحصار وراثت، متقاضی (اعم از یکی از وراث یا سایر ذینفعان) باید مدارک زیر را به همراه داشته باشد. این مدارک جهت احراز هویت متوفی، اثبات نسبت وراث و بررسی ذینفع بودن افراد ضروری است.
| مدرک مورد نیاز | توضیح و کاربرد |
|---|---|
| گواهی فوت | سند رسمی صادرشده از اداره ثبت احوال که مرگ متوفی را تأیید میکند. این مدرک پایه اصلی شروع مراحل انحصار وراثت است. |
| شناسنامه باطلشده متوفی | برای تأیید هویت و جلوگیری از سوءاستفاده احتمالی مورد نیاز است. معمولاً پس از ثبت فوت، مهر «باطل شد» در شناسنامه درج میگردد. |
| شناسنامه و کارت ملی وراث | جهت احراز نسبت خونی یا سببی با متوفی و تعیین دقیق وراث قانونی. |
| مدارک شناسایی دادخواستدهنده یا ذینفع | مشخصکننده هویت فردی است که اقدام به ثبت دادخواست میکند؛ ممکن است یکی از وراث یا وکیل قانونی باشد. |
| سند ازدواج یا رونوشت رسمی آن | در صورتی که همسر متوفی زنده باشد، برای اثبات رابطه زوجیت و تعیین سهمالارث ارائه میشود. |
| استشهادیه محضری انحصار وراثت | سندی است که توسط سه شاهد در دفترخانه رسمی امضا میشود و در آن تعداد و مشخصات وراث تأیید میگردد. |
| سایر مدارک دال بر ذینفع بودن | شامل وکالتنامه رسمی، قراردادهای مالی، یا هر سندی که نشان دهد فرد در تقسیم ترکه نفع مستقیم دارد. |
انواع گواهی انحصار وراثت
گواهی انحصار وراثت بر اساس ارزش داراییهای متوفی به دو نوع محدود و نامحدود تقسیم میشود.
طبق بخشنامه وزارت دادگستری، اگر مجموع اموال و داراییهای فرد متوفی کمتر از ۵۰ میلیون تومان باشد، گواهی انحصار وراثت محدود صادر میشود. این نوع گواهی معمولاً در مدت کوتاهی صادر میشود و نیازی به انتشار آگهی در روزنامه ندارد؛ بنابراین روند آن سریعتر و سادهتر است.
اما اگر ارزش اموال متوفی بیش از ۵۰ میلیون تومان باشد، گواهی انحصار وراثت نامحدود مورد نیاز است. در این حالت، پیش از صدور گواهی باید آگهی رسمی در روزنامه منتشر شود تا در صورت وجود وراث یا ذینفعان احتمالی، فرصت اعتراض فراهم گردد. همین الزام باعث میشود فرآیند صدور گواهی نامحدود حدود ۴۰ روز زمان ببرد.
در نتیجه، تفاوت اصلی بین گواهی محدود و نامحدود در لزوم انتشار آگهی و مدت زمان صدور آنهاست. البته اگر ابتدا گواهی محدود گرفته شود و بعد مشخص گردد ارزش اموال بیش از حد مجاز بوده، وراث میتوانند با ارائه مدارک جدید، درخواست گواهی نامحدود بدهند.
انحصار وراثت ایرانیان خارج از کشور
ایرانیان مقیم خارج از کشور نیز طبق قوانین ارث در ایران موظفاند برای تقسیم ترکه و انجام امور قانونی، گواهی انحصار وراثت دریافت کنند. روند کار به این شکل است که ابتدا وراث باید به کنسولگری یا سفارت جمهوری اسلامی ایران در کشور محل اقامت متوفی مراجعه کنند. در این مرحله، ارائه مدارکی مانند اصل شناسنامه، کارت ملی متوفی و گواهی فوت صادرشده توسط مراجع رسمی کشور محل اقامت الزامی است.
پس از بررسی و تأیید مدارک توسط کنسولگری، اسناد به سازمان ثبت احوال ایران ارسال میشود تا واقعه فوت بهصورت رسمی در ایران ثبت گردد. پس از ثبت فوت، سایر مراحل دریافت گواهی انحصار وراثت — از تنظیم استشهادیه تا ثبت دادخواست در دفتر خدمات الکترونیک قضایی و صدور گواهی توسط دادگاه صالح — دقیقاً مانند رویهای است که در داخل کشور انجام میشود.
به دلیل تفاوتهای اجرایی و اداری میان کشورها، توصیه میشود ایرانیان مقیم خارج برای تسریع در روند کار از وکلای متخصص در امور انحصار وراثت بینالمللی استفاده کنند تا مدارک و مکاتبات اداری بدون نقص و در کوتاهترین زمان انجام شود.
نحوه اعطای وکالت از خارج از کشور (سامانه میخک)
ایرانیان مقیم خارج از کشور میتوانند بدون نیاز به حضور در ایران، از طریق سامانه میخک به وکیل مورد اعتماد خود در داخل کشور وکالت رسمی بدهند تا تمام مراحل اخذ گواهی انحصار وراثت را بهصورت قانونی پیگیری کند.
روند کار به این صورت است:
- ثبتنام در سامانه میخک: ابتدا وارد سایت رسمی سامانه میخک شوید و با تکمیل اطلاعات شخصی شامل نام، کد ملی، ایمیل و شماره تماس، حساب کاربری خود را ایجاد کنید.
- تکمیل اطلاعات هویتی و انتخاب نوع وکالتنامه: پس از ورود به حساب، نوع وکالتنامه مورد نظر (مثلاً وکالت برای پیگیری امور انحصار وراثت، تقسیم ارث یا فروش اموال متوفی) را انتخاب کرده و مشخصات وکیل داخل ایران را وارد نمایید.
- تأیید نهایی و صدور وکالتنامه: پس از تأیید نهایی اطلاعات توسط سامانه، وکیل در ایران میتواند با مراجعه به وزارت امور خارجه یا دفاتر تأیید اسناد رسمی، نسخه رسمی وکالتنامه را دریافت و از آن در مراجع قضایی استفاده کند.
با استفاده از این روش، نیازی به سفر به ایران نیست و تمام مراحل قانونی از طریق وکیل رسمی در داخل کشور انجام میشود. گروه وکالتی عدل آذر نیز آماده ارائه خدمات تخصصی وکالت و پیگیری کامل مراحل انحصار وراثت ایرانیان مقیم خارج از کشور است.
جمعبندی
گواهی انحصار وراثت مهمترین و نخستین مدرک قانونی برای تقسیم ارث و انتقال داراییهای متوفی به وراث است. بدون داشتن این گواهی، هیچیک از وراث یا ذینفعان نمیتوانند به اموال متوفی دسترسی پیدا کنند، در بانکها یا دفاتر اسناد رسمی اقدام نمایند یا حتی در دادگاه درخواست تقسیم ترکه بدهند.
از آنجا که فرآیند اخذ این گواهی شامل مراحل حقوقی، اداری و گاه پیچیده است، مشاوره و همراهی با یک وکیل متخصص در امور ارث و انحصار وراثت میتواند روند کار را تسهیل کرده و از بروز اشتباهات یا تأخیر در صدور گواهی جلوگیری کند.
در این زمینه، گروه وکالتی عدل آذر با تجربه بالا در دعاوی ارث، آماده ارائه مشاوره دقیق و پیگیری کامل پروندههای انحصار وراثت در کوتاهترین زمان ممکن است تا حقوق قانونی شما بهطور کامل استیفا شود.
